Leczenie chorób układu pokarmowego

Ultrasonografia

Podczas badania ultrasonograficznego wykorzystuje się fale dźwiękowe o bar­dzo wysokiej częstotliwości w połączeniu z techniką komputerową, w celu uzyskania obrazu narządów wewnętrznych. Pacjent leży na stole do badania, a do jego brzucha przykłada się głowicę (sondę) ultrasonograficzną.

 Głowica emituje niesłyszalne fale dźwiękowe, które odbijają się jak dźwięki sonaru. Komputer przekłada te odbite fale dźwiękowe na ruchomy, dwuwymiarowy obraz. Badanie jest bezbolesne i zwykle trwa mniej niż 30 min. Ultrasonografię wykorzystuje się często do oceny narządów jamy brzusznej, takich jak wątroba, trzustka, pęcherzyk żółciowy i nerki. Jest ona szczególnie użyteczna w rozpoznawaniu kamieni w pęcherzyku żółciowym, pokazuje też kształt, strukturę i wewnętrzną budowę guzów i torbieli. Dzięki zastosowaniu specjalnych technik badanie ultrasonograficzne pozwala również ocenić prze­pływ krwi w tętnicach i żyłach i ewentualne występujące w nich przeszkody.

Endoskopia

Do najbardziej skutecznych metod diagnozowania problemów gastrologicz-nych należy obejrzenie wnętrza przewodu pokarmowego. W tym celu w jed­no z ujść przewodu pokarmowego wprowadza się cienką giętką rurkę, zawie­rającą włókno światłowodowe, podłączone do miniaturowej elektronicznej kamery. Można ją wprowadzić albo przez usta do przełyku, żołądka i górne­go odcinka jelita cienkiego, albo przez odbyt do odbytnicy i całego jelita gru­bego. Używany do tego badania instrument nazywa się endoskopem. Do ba­dania dolnego odcinka przewodu pokarmowego używa się kolonoskopu lub sigmoidoskopu (ten drugi jest krótszy niż kolonoskop).Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Badanie to, zwane ezofagogastroduodenoskopią, pozwala lekarzowi bezpo­średnio obejrzeć wnętrze przełyku, żołądka i dwunastnicy. Dzięki temu moż­na znaleźć przyczyny takich objawów, jak: trudności w połykaniu, pieczenie w przełyku, nudności, wymioty, bóle w klatce piersiowej, krwawienie lub ból w nadbrzuszu. Do endoskopu można również wprowadzać miniaturowe na­rzędzia, co pozwala na wykonanie dodatkowych zabiegów.

Podczas endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego lekarz mo­że wykonać jedną lub kilka z następujących czynności:

• Endoskop umożliwia obrazowanie w czasie rzeczywistym górnego odcinka przewodu po­karmowego, czyli przełyku, żołądka i dwunastnicy. Obraz z wnętrza przewodu pokarmo­wego jest pokazywany na monitorze telewizyjnym.

• pobranie próbki tkanek (biopsja);

• usunięcie obcych ciał lub rozrostów, które nie mają charakteru raka (polipy);

• rozszerzenie przełyku, jeśli jest zwężony wskutek obecności bliznowa­tej tkanki;

• rozpoznanie i leczenie krwawiących zmian.

Przed rozpoczęciem badania żołądek musi być pusty, dlatego pacjent nie może jeść ani pić minimalnie przez 4-6 godz. Tuż przed badaniem stosuje się często środek znieczulający w aerozolu, który znieczulając gardło, zapo­biega odruchom wymiotnym. Często podaje się również dożylnie leki uspo­kajające. Po włożeniu endoskopu do ust pacjenta dzięki przełknięciu, lekarz przesu­wa rurkę przez gardło do przełyku. Rurka ta nie przeszkadza w oddychaniu, ale badany odczuwa niewielki ucisk lub uczucie pełności, kiedy endoskop przesuwa się w dół przewodu pokarmowego. Niewielka kamera przekazuje obraz, umożliwiając lekarzowi dokładne badanie śluzówki górnego odcinka przewodu pokarmowego. W ten sposób lekarz może często zobaczyć te nie­prawidłowości, których nie widać w badaniu rentgenowskim, takie jak stan zapalny lub uszkodzenie tkanek przełyku w wyniku zarzucania kwasu żołąd­kowego, czy też niewielkie owrzodzenia lub guzy w żołądku lub dwunastni­cy. Odpowiednie urządzenie umożliwia wprowadzenie powietrza do żołądka, dzięki czemu można rozciągnąć naturalnie występujące tam fałdy i lepiej obej­rzeć śluzówkę. Powietrze to może później powodować odbijania lub gazy. Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego trwa zwykle około 30 min, ale na ogół potrzeba około godziny, zanim minie dzia­łanie leku uspokajającego. Potrzebny jest również ktoś, kto odwiezie pacjen­ta do domu, ponieważ skutki leku uspokajającego mogą utrzymywać się jesz­cze przez kilka godzin. Endoskop może też powodować niewielkie podrażnie­nie gardła trwające 1-2 dni.

Kolonoskopia

Kolonoskopia, analogicznie jak endoskopowe badanie górnego odcinka prze­wodu pokarmowego, umożliwia obejrzenie wnętrza jelita grubego. Badanie to umożliwia lekarzowi przeprowadzenie następujących czynności:

• obejrzenie jelita grubego w aspekcie takich nieprawidłowości, jak krwawienie, stan zapalny, nowotwory, uchyłki czy zwężenia;

• wykonanie biopsji;

• usunięcie polipów;

• zaopatrzenie krwawiących miejsc;

• rozszerzenie zwężonych obszarów.

Do tego badania jelito musi być puste, dlatego - podobnie jak w przypadku prześwietlenia jelita grubego - 1-2 dni przed badaniem pacjent pozostaje na diecie płynnej. Można również zastosować środki przeczyszczające i zwykle zaleca się lewatywę. Podczas kolonoskopii wprowadza się do odbytnicy i jelita grubego cienką giętką rurkę. Obraz wnętrza dolnego odcinka przewodu pokarmowego widoczny jest na monitorze telewizyjnym.

Przed rozpoczęciem badania pacjent zazwyczaj otrzymuje dożylnie lek uspokajający, który pomaga mu się rozluźnić. Można również podać lek prze­ciwbólowy. Podczas badania pacjent leży na lewym boku. Kolonoskop jest wy­posażony w kanał pozwalający lekarzowi na wpompowanie powietrza do je­lita grubego. Takie jego rozciągnięcie ułatwia obejrzenie wewnętrznej po­wierzchni ścian. Kolonoskopia trwa zazwyczaj około 30 min, jednak może zająć więcej cza­su w zależności od przeprowadzania jakiś dodatkowych zabiegów, takich jak np. usunięcie polipa. Podczas badania pacjent może odczuwać skurcze jelit lub parcie (dolegliwości te powinny ustąpić po wyjęciu endoskopu). Po zakończe­niu badania potrzeba jeszcze około godziny, aby ustąpiły skutki działania le­ku uspokajającego. Potrzebna jest również dodatkowa osoba, która odwiezie badanego do domu, ponieważ następstwa działania leku uspokajającego mo­gą się utrzymywać przez cały dzień. Pacjent może mieć wzdęcia i gazy przez kilka godzin po badaniu, dopóki nie wydali wprowadzonego powietrza.

Sigmoidoskopia

Podczas tej procedury lekarz bada nie całe jelito grube, tylko odbytnicę i esicę, czasem również część zstępnicy. Sigmoidoskopie przeprowadza się w ten sam.

Wirtualna kolonoskopia

Nową techniką badania jelita grubego jest kolonografia z zastosowaniem to­mografii komputerowej (TK). Metoda ta, zwana wirtualną kolonoskopia, dostarcza dwu- i trójwymiarowe obrazy jelita grubego i odbytnicy, bez ko­nieczności przeprowadzenia kolonoskopii i zastosowania sedacji. Zazwy­czaj wykorzystuje się ją do badań przesiewowych osób o przeciętnym ry­zyku wystąpienia raka jelita grubego, i takich, u których nie można wyko­nać tradycyjnej kolonoskopii. Przed badaniem pacjent otrzymuje leki przeczyszczające, aby oczyścić je­lito grube ze stolca. Przez niewielki cewnik wprowadzony do odbytnicy je­lito napełnia się powietrzem lub dwutlenkiem węgla. Następnie skaner TK wykonuje zdjęcia całego jelita grubego i odbytnicy. Kolonoskopia TK jest zwykle szybsza od tradycyjnej - badanie całego jelita grubego zajmuje na ogół około 10 min. Czasami prosi się pacjenta o wstrzymanie oddechu, aby zminimalizować ruchy i uniknąć zatarcia obrazu. W niektórych przypad­kach podaje się dożylnie środek kontrastowy, aby lepiej uwidocznić polipy w jelicie grubym.Niedawne badanie, porównujące wyniki kolonoskopii TK i tradycyjnej, wykazało, że nowa metoda pozwala na wykrycie ponad 90% polipów o średnicy co najmniej 8 mm. Jeśli jednak znajdzie się jakiś podejrzany ob­szar, to wówczas przeprowadza się tradycyjną kolonoskopię, która pozwa­la na lepsze jego obejrzenie, dokonanie biopsji lub usunięcie polipa. Na­ukowcy badają, czy uda się wykonać skuteczną wirtualną kolonoskopię bez wcześniejszego przygotowania jelita. sposób jak kolonoskopię, z tą różnicą, że pacjent zwykle nie podlega ogólne­mu znieczuleniu, a przygotowanie na ogół ogranicza się do 1-2 lewatyw.

Lekarz może zalecić badanie esicy, poszukując przyczyn biegunki, bólów brzucha, zaparcia czy krwawienia, bądź w poszukiwaniu oznak nowotworu. Sigmoidoskopia często wchodzi w skład rutynowych badań przesiewowych w kierunku nowotworu u osób o przeciętnym ryzyku zachorowania w wieku 50 lat lub starszych. Ponieważ podczas sigmoidoskopii nie można wykryć gu­zów w górnej części jelita grubego, lekarz może połączyć to badanie z prze­świetleniem jelita grubego, które pokazuje całą okrężnicę. Sigmoidoskopia zwykle trwa zaledwie 10-15 min; może się ona nieco przedłużyć, jeśli lekarz musi dokonać biopsji lub zaopatrzyć miejsca zmienio­ne zapalnie lub krwawiące. Przez kilka godzin po badaniu pacjent może mieć wzdęcia, do czasu wydalenia powietrza z jelita. Jeśli sigmoidoskopia wskaże na jakieś polipy, następnym krokiem jest na ogół kolonoskopia, podczas któ­rej usuwa się polipy i bada całe jelito grube w poszukiwaniu kolejnych.

Ultrasonografia endoskopowa

Ultrasonografia endoskopowa (UE lub EUS, od ang. endoscopic ultrasound) to nowsza technika diagnostyczna, która łączy endoskopię z obrazowaniem ul­tradźwiękowym. Polega na uzyskaniu obrazów narządów wewnętrznych z zastosowaniem ultradźwięków wysyłanych z narzędzia endoskopowego, umieszczonego w żołądku lub jelicie grubym. Podczas takiego badania endo­skop wraz z kamerą wideo i głowicą ultradźwiękową wprowadza się przez usta do przełyku, żołądka, a niekiedy również do jelita cienkiego. Fale ultra­dźwiękowe, emitowane z końcówki endoskopu, odbijają się od narządów we­wnętrznych, tworząc obraz widoczny na monitorze telewizyjnym. Pozwala to lekarzowi na wgląd poza ściany żołądka lub jelita i umożliwia dokładne zba­danie sąsiednich narządów i tkanek w celu wykrycia choroby. Dzięki UE moż­na również dokonać biopsji nieprawidłowej tkanki, wbijając pod kontrolą ul-trasonograficzną cienką igłę przez ścianę żołądka lub jelita.Technika ta jest szczególnie przydatna przy uzyskaniu obrazu nowotworów przełyku, płuc, żołądka, trzustki i odbytnicy, ponieważ umożliwia dokładną ocenę wielkości i rozległości (stopnia zaawansowania) nowotworu, jeśli jest on złośliwy. EU przeprowadza się ambulatoryjnie i zwykle badanie to zajmuje od 1 do 2 godz.

Śródprzełykowe monitorowanie pH - ph metria przełyku

Badanie to pomaga określić, czy u pacjenta występuje zarzucanie kwasu żo­łądkowego (refluks), czyli cofanie się kwasu żołądkowego do przełyku. Pod­czas badania wykorzystuje się sondę mierzącą odczyn (pH), aby stwierdzić, kiedy i przez jaki czas ma miejsce cofanie się kwasu z żołądka do przełyku. Wprowadzenie sondy zajmuje około 15 min. Pacjent siedzi, a pielęgniarka (lub technik) spryskuje jego gardło lekiem znieczulającym, a następnie wpro­wadza się do przełyku cewnik przez nos (rzadziej przez usta). Sondę umiesz­cza się tuż nad zastawką mięśniową (dolnym zwieraczem przełyku), znajdu­jącą się pomiędzy przełykiem i żołądkiem. Drugą sondę umieszcza się w gór­nej części przełyku. Cewnik nie zaburza oddychania i u większości osób nie powoduje w zasadzie dyskomfortu (lub jedynie niewielki). Do drugiego końca cewnika jest podłączony mały komputer, który podczas trwania badania nosi się przy pasku lub na pasie przewieszonym przez ramię. Mierzy on kwasowość. Po założeniu urządzenia pacjent może wrócić do do­mu lub miejsca, w którym aktualnie przebywa, ale następnego dnia wraca w celu usunięcia sondy. Znajomość częstości i czasu trwania refluksu pomaga lekarzowi wybrać naj­skuteczniejszy sposób leczenia. Test ten pozwala również ustalić, czy refluks może być przyczyną innych objawów, takich jak ból w klatce piersiowej, ka­szel lub świsty, wykrywając zbieżność między epizodami refluksu i tych do­legliwości. Badany pacjent może zostać poproszony o zapisywanie czasu wy­stąpienia i trwania tych objawów. Śródprzełykowe monitorowanie kwasowości (pH) jest czasami wykorzysty­wane do sprawdzenia, czy leczenie choroby refluksowej jest skuteczne. Wówczas poza dwiema sondami w górnej i dolnej części przełyku umieszcza się jeszcze trze­cią - w żołądku - aby mierzyć i w nim poziom kwasowości.

Badanie mięśni przełyku

Badanie to, zwane manometrią, ocenia napięcie przełyku. Przeprowadza się je w sytuacjach, kiedy lekarz podejrzewa trudności z przełykaniem, spowo­dowane nieprawidłowym działaniem mięśni przełyku. Podczas manometrii wprowadza się - przez nos (rzadziej przez usta) - do przełyku maleńką rur­kę wrażliwą na zmiany ciśnienia, która mierzy napięcie mięśni przełyku pod­czas połykania. W trakcie połykania mięśnie przełyku powinny się kurczyć i rozkurczać fa­lami (perystaltyka), które przesuwają pokarmy i płyny do żołądka. Ponadto zastawki mięśniowe na górze i na dole przełyku (górny i dolny zwieracz prze­łyku) rozluźniają się i otwierają, aby umożliwić przejście żywności i płynów. Następnie zaciskają się znowu, aby zapobiec uszkodzeniu przełyku i gardła przez kwas żołądkowy. Nieprawidłowe funkcjonowanie tych mięśni może utrudniać połykanie i prowadzić do refluksu żołądkowo-przełykowego, skur­czów przełyku, a nawet do zapalenia płuc wskutek zachłyśnięcia się treścią żo­łądkową. Manometrie przełykową wykonuje się najczęściej wtedy, kiedy inne bada­nia i sposoby leczenia nie doprowadziły do ustalenia natury problemu. Test ten trwa niecałą godzinę. Czasami manometrie wykorzystuje się do zmierze­nia napięcia żołądka, jelita cienkiego lub odbytnicy.

Pasaż przewodu pokarmowego

Jeśli pacjent odczuwa przewlekłe bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia lub biegunkę, a inne badania nie pozwoliły ustalić przyczyny tych dolegliwo­ści, lekarz może zalecić jeden z kilku rodzajów badania pasażu przewodu po­karmowego. Badania te oceniają, jak szybko pokarm przesuwa się przez okre­ślone odcinki lub cały przewód pokarmowy. Jeśli mięśnie lub nerwy przewo­du pokarmowego nie działają prawidłowo, pokarm może przesuwać się zbyt szybko lub zbyt wolno.

Opróżnianie żołądka

Badanie to ocenia, jak szybko żołądek opróżnia się z pokarmu przesuwające­go się do jelita cienkiego. Lekarz może je zalecić w przypadku niewyjaśnio­nych wymiotów lub przy uczuciach pełności u pacjenta już po przyjęciu nie­wielkiej ilości pokarmu. Na przykład osoby chore na cukrzycę mogą być za­grożone gastroparezą, czyli zbyt wolnym opróżnianiem się żołądka. Po całonocnym przegłodzeniu pacjent zgłasza się do lekarza i tu spożywa posiłek: chleb, szklankę mleka i jaja (te ostatnie zawierają kilka kropel lekko radioaktywnego znacznika, który jest przejrzysty i bez smaku). Pacjent stoi lub leży na plecach, a gamma-kamery odbierają obraz jaj przesuwających się przez żołądek. Nie pokazują one narządów wewnętrznych, a tylko radioak­tywne jaja. Pierwsze zdjęcie wykonuje się zaraz po spożyciu posiłku, a następ­ne stopniowo: po godzinie, dwóch i czterech godzinach. Każdorazowe wyko­nanie zdjęć trwa tylko około 5 min. Pomiędzy tymi sesjami pacjent może sie­dzieć lub spacerować. Jeśli żołądek opróżnia się prawidłowo, po godzinie wydostaje się z niego 11-39% objętości jaj, po dwóch godz. - 40-76%, a po 4 - 84-98%.

Opróżnianie żołądka i pasaż jelita cienkiego

Badanie to jest identyczne z testem opróżniania żołądka, z tą różnicą, że wy­konuje się dodatkową serię zdjęć po sześciu godzinach. Jeśli pokarm prawi­dłowo przesuwa się przez jelito cienkie, 46-98% objętości radioaktywnych ja­jek przedostanie się do tego czasu przez jelito cienkie do okrężnicy.

Pasaż całego przewodu pokarmowego

Badanie to zleca lekarz wówczas, jeśli podejrzewa, że przewód pokarmowy nie przesuwa jedzenia prawidłowo, ale nie jest pewien, w jakim odcinku ma to miejsce. Badanie rozpoczyna się od połknięcia kapsułki zawierającej radio­aktywny znacznik. Kapsułka pozostaje nietknięta dopóty, dopóki nie dosta­nie się do początkowego odcinka jelita grubego, gdzie się rozpuszcza i uwal­nia znacznik, który przechodzi wówczas przez końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Godzinę po przyjęciu kapsułki pacjent spożywa taki sam posiłek składają­cy się z jaj, jak w przypadku każdego pasażu, po czym wykonuje się zdjęcia identycznie jak w przypadku testu opróżniania żołądka czy pasażu jelita cien­kiego. Jedyna ważna różnica polega na tym, że następnego dnia pacjent zgła­sza się ponownie, aby wykonać zdjęcia po upływie 24 godz. od przyjęcia kap­sułki. Do następnego rana kapsułka powinna uwolnić swój znacznik, który zmiesza się z resztkami pożywienia w środkowym lub dolnym odcinku jelita grubego. Jeśli znacznik pozostaje w początkowym odcinku jelita grubego, to jest równoznaczne, że nie przesuwa ono resztek pokarmowych z prawidłową prędkością.

Pasaż jelita grubego

Jeśli pacjent cierpi na poważne przewlekle zaparcia, lekarz może zalecić wy­łączne badanie jelita grubego. Badany przyjmuje taką samą kapsułkę jak przy badaniu całego przewodu pokarmowego, ale nie ma potrzeby spożycia spe­cjalnie przygotowanej żywności. Zamiast tego pielęgniarka lub technik me­dyczny informuje pacjenta, kiedy ma spożywać swoje posiłki w ciągu dnia. Zdjęcia wykonuje się natychmiast po połknięciu kapsułki, a następne - po czterech godzinach. Do czasu wykonania tego drugiego obrazu, kapsułka po­winna znaleźć się w początkowym odcinku przewodu pokarmowego. Następ­nego dnia badany zgłasza się ponownie w celu wykonania zdjęcia po upły­wie 24 godz., aby można było sprawdzić przemieszczenie się znacznika. Po­dobnie jak w przypadku badania całego przewodu pokarmowego, jeśli znacznik nie przedostał się do środkowego lub końcowego odcinka jelita gru­bego, to oznacza, że nie przesuwa ono treści pokarmowej wystarczająco szybko. I to właśnie może być przyczyną zaparcia.